اعمال مخصوص دهه اول ماه ذی الحجه+ برکات و نماز ماه ذی الحجه
به گزارش راهبرد معاصر، ماه ذی الحجه آخرین ماه در تقویم هجری قمری و از ماه‌های حرام و با عظمت است. دهه‌ی اول ماه ذی الحجه از پرفضیلت‌ترین و پر برکت‌ترین روز‌های سال است. ده روز اول ماه ذی الحجه دارای اعمال ویژه‌ای است که از مهم‌ترین آن‌ها به جا آوردن نماز است. در ادامه این مطلب به اعمال ویژه ده روز اول ماه ذی الحجه می‌پردازیم.
فضیلت ماه ذی الحجه
در فضیلت این ماه همین بس که حضرت امام جعفربن محمد الصادق علیه السلام در تفسیر این بخش از آیات ۲۰۳ بقره و ۲۲ حج که خداوند می‌فرماید «وَ اذْکُرُوا اللَّهَ فی أَیَّامٍ مَعْدُودات؛ و خدا را در روز‌هایی معین یاد کنید»، فرمود «أَیَّامُ التَّشْرِیقِ الثَّلَاثَةُ وَ الْأَیَّامُ الْمَعْلُومَاتُ الْعَشَرَةُ مِنْ ذِی‌الْحِجَّة؛ یعنی منظور از ایام معدودات سه روز یازدهم تا سیزدهم و ایام معلومات (حج ۲۲) ۱۰ روز اول ذی الحجه است».
محدث قمی اعمال و اذکار و ادعیه و نماز‌های مستحبی این ماه را در مفاتیح الجنان برشمرده است.
در بعضی از روایات درباره ماه ذی‌الحجه آمده است، شب‌های ده‌گانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره حج آیه ۲۸ ضمن بیان فریضه حج، سخن از «أیام مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیر‌های معروفِ «أیام مَعْلُومات» در روایات، ده روز اوّل ماه ذی الحجّه است؛ که نشان دهنده عظمت روز‌ها و شب‌های این دهه دارد.
پیامبر (ص) فرمود: «عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه این ایام (ده روز اوّل ماه ذی الحجّه) فضیلت ندارد.»
علاوه بر ده روز اول که به ایام معلومات نامیده شده است، برای برخی روز‌های ویژه این ماه نام‌های خاصی در قرآن و روایات به کار رفته است، از جمله روز تَروِیه برای روز هشتم، روز عَرَفه و روز مشهود برای روز نهم، عید قربان یا اَضحی یا روز نَحر برای روز دهم، ایام معدودات (مصداق آیه ۲۰۳ سوره بقره) و ایام تَشریق و ایام مِنا برای روز‌های یازدهم تا سیزدهم، روز قَر (روز استقرار حُجّاج در مِنا) برای روز یازدهم، روز نَفر و نَفر اول برای روز دوازدهم و روز نَفر ثانی و صَدَر و حَصبَه برای روز سیزدهم.
افزون بر این‌ها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در این ماه و یاد و خاطره مراسم با شکوه حج و معنویت و برکات آن، حال و هوای دیگری به انسان می‌دهد، مخصوصا برای کسانی که در سلک زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته‌اند، یا با یاد و خاطره آن‌ها همراهند.
وجود دو «عید» مهم اسلامی عید قربان (عید اضحی) و عید غدیر (عید ولایت) و روز «عرفه» و خاطره دعای عجیب و بسیار گران‌بهای امام حسین (ع) در عرفات، شکوه و عظمت خاصی به این ماه بخشیده و سزاوار است همه مومنان (مخصوصا جوانان پاک‌دل) از فضای آکنده از معنویت این ماه، غافل نشوند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشند که به پیشرفت‌های مهمی نایل می‌شوند.
اعمال کامل دهه اول ماه ذی الحجه
۱ ـ نماز
امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشاء این دو رکعت نماز را ترک مکن؛ در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را می‌خوانی، پس از آن این آیه (آیه ۱۴۲ سوره اعراف) را می‌خوانی:
وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ.
با موسی ۳۰ شب وعده کردیم، و آن را با ۱۰ شب دیگر کامل کردیم، در نتیجه میقات پروردگارش به ۴۰ شب اتمام یافت و موسی به برادرش هارون گفت: در میان قوم من جانشینم باش و اصلاح کن و راه اهل فساد را پیروی مکن.
اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان، و اعمال حج آن‌ها شریک می‌شوی.
۲ ـ روزه گرفتن
در روایتی امام موسی کاظم (علیه السلام) می‌فرمایند:هر کس ۹ روز اوّل ذی الحجّه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد. (زاد المعاد، ص ۲۴۰)
۳ ـ خواندن دعا بعد از نماز
ابوحمزه ثمالی روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت، از روز اوّل تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب این دعا را می‌خواند:
اللَّهُمَّ هَذِهِ الْأَیَّامُ الَّتِی فَضَّلْتَهَا عَلَی الْأَیَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا قَدْ بَلَّغْتَنِیهَا بِمَنِّکَ
خدایا این روز‌هایی است که برتری و شرافتش دادی بر سایر روز‌ها و به لطف و
وَرَحْمَتِکَ، فَاَنْزِلْ عَلَیْنا مِنْ بَرَکاتِکَ، وَاَوْسِعْ عَلَیْنا فی‌ها مِنْ نَعْمآئِکَ.
رحمتت مرا بدان‌ها رساندی پس برکات خودت را بر ما فرو بار و از نعمت‌های خود در این روز‌ها بر ما وسعت ده
اَللّـهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهْدِیَنا فی‌ها
خدایا من از تو خواهم که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و نیز خواهم که ما را دراین روز‌ها به
لِسَبیلِ الْهُدی، وَالْعَفافِ وَالْغِنی، وَالْعَمَلِ فی‌ها بِما تُحِبُّ وَتَرْضی، اَللّهُمَّ
راه هدایت و پاکدامنی و بی نیازی راهنمایی فرمایی و موفقمان داری به انجام آنچه دوست داری و موجب خشنودی تواست خدایا
اِنّی اَسْئَلُکَ یا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوی، وَیا سامِعَ کُلِّ نَجْوی، وَیا شاهِدَ کُلِّ
از تو خواهم‌ای جایگاه هر شکایت و‌ای شنوای هر سخن سِرّی و راز و‌ای حاضر در هر
مَلاَ، وَیا عالِمَ کُلِّ خَفِیَّة، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَکْشِفَ
جمع و‌ای دانای هر نهان که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و بگشایی
عَنّا فیهَا الْبَلاءَ، وَ تَسْتَجیبَ لَنا فیهَا الدُّعآءَ، وَ تُقَوِّیَنا فی‌ها وَ تُعینَنا.
در این روز‌ها از ما بلا و گرفتاری را و مستجاب گردانی در آن‌ها دعای ما را و نیرو دهی به ما در این روز‌ها و کمکمان دهی
وَتُوَفِّقَنا فی‌ها لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَتَرْضی، وَعَلی مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنا مِنْ
و موفقمان داری پروردگارا بدانچه دوست داری و خشنود گردی و بر آنچه واجب کرده‌ای بر ما از اطاعت خودت
طاعَتِکَ، وَطـاعَةِ رَسُولِکَ وَاَهْلِ وِلایَتِکَ، اَللّـهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ یا اَرْحَمَ
و اطاعت پیامبرت و اهل ولایتت خدایا از تو خواهم‌ای مهربانترین
الرّاحِمینَ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهَبَ لَنا فیهَا الرِّضا.
مهربانان که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و در این ایام خشنودی خویش را به من ببخش
اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعآءِ، وَلا تَحْرِمْنا خَیْرَ ما تُنْزِلُ فی‌ها مِنَ السَّمآءِ، وَطَهِّرْنا
که براستی تو شنوای دعایی و محروم مکن ما را از خیری که در این روز‌ها از آسمان فرو باری و پاکمان کن
مِنَ الذُّنُوبِ یا عَلاّمَ الْغُیُوبِ، وَاَوْجِبْ لَنا فی‌ها دارَ الْخُلُودِ، اَللّهُمَّ صَلِّ
از گناهان‌ای دانای بر نادیدنی‌ها و واجب گردان در این ایّام برای ما خانه جاویدان را خدایا درود فرست
عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَلا تَتْرُکْ لَنا فی‌ها ذَنْباً اِلاَّ غَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً اِلاَّ
بر محمّد و آل محمّد و هیچ گناهی برای ما باقی مگذار جز آن که بیامرزی و نه اندوهی جز
فَرَّجْتَهُ، وَلا دَیْناً اِلاَّ قَضَیْتَهُ، وَلا غائِباً اِلاَّ اَدَّیْتَهُ، وَلا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ
آن که بگشایی و نه بِدهی جز آن که بپردازی و نه غایبی جز آن که به ما برسانی و نه حاجتی از حاجات
الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ اِلاَّ سَهَّلْتَها وَیَسَّرْتَها، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ، اَللّـهُمَّ یا
دنیا و آخرت جز آن که آسان و هموارش گردانی که براستی تو بر هر چیز توانایی خدایا‌ای
عالِمَ الْخَفِیّاتِ، یا راحِمَ الْعَبَراتِ، یا مُجیبَ الدَّعَواتِ، یا رَبَّ الْأَرَضِینَ
دانای اسرار پنهان‌ای رحم کننده بر اشک دیدگان‌ای اجابت کننده دعا‌ها‌ای پروردگار زمین‌ها
وَالسَّمواتِ، یا مَنْ لا تَتَشابَهُ عَلَیْهِ الْأَصْوَاتُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ
و آسمان‌ها‌ای که صدا‌ها (ی بیشمار) بر او اشتباه نشود درود فرست بر محمّد و آل
مُحَمَّد، وَاجْعَلْنا فی‌ها مِنْ عُتَقآئِکَ وَطُلَقآئِکَ مِنَ النّارِ، وَالْفائِزینَ بِجَنَّتِکَ.
محمّد و قرار ده ما را در این روز‌ها ازآزادشدگان و رهایی یافتگان از آتش و نائل شوندگان به بهشتت
وَالنّاجینَ بِرَحْمَتِکَ، یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَصَلَّی اللهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّد
و نجات یافتگان بوسیله رحمتت‌ای مهربانترین مهربانان و درود خدا بر آقای ما محمّد و
وَآلِهِ اَجْمَعینَ، وَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ تَسْلیماً.
آلش همگی و سلام بر همه آنان باد.
(مصباح المتهجّد: ص ۶۷۲؛ اقبال: ص ۳۲۲ (با اندکی تفاوت)؛ مفاتیح الجنان)
۴ ـ دعای جبرئیل
خواندن پنج دعایی که جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) از جانب خداوند هدیه آورده است:
اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِیدِهِ الْخَیرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیء قَدیرٌ.
گواهی می‌دهم که معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، فرمانروایی و سپاس برای اوست، خیر تنها به دست اوست و او بر هرچیز تواناست
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یتَّخِذْ صاحِبَهً وَلا وَلَداً.
گواهی می‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، یکتا و بی‌نیاز است همسر و فرزندی نگرفته است.
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ، وَلَمْ یکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ.
گواهی می‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، یکتا و بی‌نیاز است نه زاده و نه زاییده شده است و برایش هیچ همتایی نیست.
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یحْیی وَیمیتُ، وَهُوَ حَی لا یمُوتُ، بِیدِهِ الْخَیرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیء قَدیرٌ.
گواهی می‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، فرمانروایی و سپاس برای اوست، زنده می‌کند و می‌میراند و اوست زنده‌ای که نمی‌میرد، خیر تنها به دست اوست، و او بر هرچیز تواناست.
حَسْبِی اللهُ وَکَفی، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَیسَ وَرآءَ اللهِ مُنْتَهی، اَشْهَدُللهِ بِما دَعا، وَاَنَّهُ بَریءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ، وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَهَ وَالاُولی.
خدا مرا بس است و کفایت می‌کند، خدا گوش فرا دهد برای آن‌که او را بخواند، ورای خدا نهایتی نیست، گواهی می‌دهم برای خدا به آنچه دعوت کرد، و خدا بیزار است از هرکه از او بیزاری جوید، و آخرت و دنیا از آن خداست.
حضرت عیسی (ع) پاداش فراوانی را برای خواندن صد مرتبه این پنج دعا ذکر فرمود. (اقبال، ص ۳۲۳).
مرحوم «علاّمه مجلسی» گفته است: اگر کسی هر روز هر یک از این پنج دعا را ده مرتبه بخواند (که در مدّت ده روز هر کدام را صد مرتبه خوانده است) به روایت عمل کرده است. البتّه اگر هر روز هر دعایی را صد مرتبه بخواند بهتر است. (زادالمعاد، ص ۲۴۵).
۵- دعای امیر مؤمنان (ع)
در هر روز از این دهه، این ذکر را به نقل از امیر مؤمنان (ع) بخواند، اگر روزی ده مرتبه بخواند بهتر است:
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الّلَیالی وَالدُّهُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ، لااِلهَ اِلاَّ اللهُ وَرَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمّا یَجْمَعُونَ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَالشَّجَرِ.
معبودی جز خدا نیست به شمار شب‌ها و روزگاران، معبودی جز خدا نیست به شمار امواج دریاها، معبودی جز خدا نیست و رحمت او از آنچه گرد می‌آورند بهتر است، معبودی جز خدا نیست، به شمار خار‌ها و درختان.
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَالْمَدَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ.
معبودی جز خدا نیست به شمار مو‌ها و کرک‌ها، معبودی جز خدا نیست به شمار سنگ‌ها و کلوخ‌ها، معبودی جز خدا نیست به شمار بهم خوردن پلک‌ها.
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ فِی اللَّیْلِ اِذاعَسْعَسَ، وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الرِّیاحِ فِی الْبَراری وَالصُّخُـورِ.
معبودی جز خدا نیست در شب، چون سیاهی بنماید و در صبح، چون سپیدی سر برآورد، معبودی جز خدا نیست به شمار باد‌ها در صحرا‌ها و کوه‌ها.
لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ مِـنَ الْیَـوْمِ اِلـی یَـوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ. (اقبال، ص ۳۲۴)
معبودی جز خدا نیست از امروز تا روز دمیده شدن در صور.
۶ - قرائت سوره‌ی فجر
در حدیثی از رسول خدا (ص) نقل شده است:هر کس سوره فجر را را در دهه اول ماه ذی الحجه قرائت نماید گناهانش بخشیده می‌شود و اگر در غیر این ایام خوانده شود مایه نورانیت او در قیامت می‌گردد. (مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۳۴۱).